Wat doe je als musicus tijdens een langdurige lockdown? De 66n gaat bij de pakken neer zitten, de ander pakt potlood en papier om de mooiste composities uit te werken, een derde gaat met camera en wifi het land door om vervolgens het orgel thuis af te leveren. Maar je kan uiteraard ook jezelf opsluiten in een kerk om de ultieme opname te maken die je altijd al had willen maken.

Voor dat laatste koos Samuel Kummer, de titularis van de Frauenkirche in Dresden. Hiervoor koos hij overigens niet zijn Silbermann-lookalike, maar hij trok westwaarts om de herrezen Hildebrandt in Naumburg vast te leggen. Op dit leidend voorwerp was het onderwerp Die Kunst der Fuge van de grote Bach.

Een fugacyclus met een verhaal?

Voor Kummer was het niet alleen de wens om deze indrukwekkende cyclus van fuga's vast te leggen, hij wil ook graag het verhaal achter de noten verteilen. Wie een beetje ingevoerd is in het werk van Bach weet dat zijn zwanenzang - de Kunst der Fuge heeft Bach langjarig tot het eind van zijn leven in zijn greep gehouden - veelvuldig onderwerp van discussie is geweest. Wat wilde Bach hier nu verteilen? Is het streven naar muzikale perfectie? Is het een studiewerk om naar de grenzen van het mogelijke te zoeken? Of wilde Bach daarnaast ook nog een (levens)verhaal verteilen?

Er zijn alleen al de laatste halve eeuw in ons land al de nodige hypothesen voorbij gekomen: Theo Nederpelt ziet in de opbouw voor de verschillende levensfasen van ons mensen, Kees van Houten schreef een uitgebreide studie over de getallensymboliek in dit werk en de onlangs overleden Jan van Biezen legde een boeiende relatie met de geloofsbelijdenis van Nicea.

Samuel Kummer laat zich echter leiden door een recente studie van professor Wolfgang Wiemer. Nadat deze zich eerder had gebogen over de structuur van de Kunst der Fuge gaat hij in deze studie op zoek naar de diepere beweegredenen van Bach om deze cyclus te componeren. Hij komt hierbij tot de conclusie dat het niet zomaar een knap staaltje compositietechniek is, maar dat Bach hier ook zijn credo in legt.

Bij de eerste tonen van het openingsthema D-A-F-D wordt David bedoeld en in de verdere uitwerking staat de heilsgeschiedenis centraal. In het thema ziet hij een analogie in zowel de koralen Wir glauben all' an einen Gott en Wie schön leuchtet der Morgenstern die hier ook alles mee te maken hebben. Al analyserend ziet Wiemer in de eerste zeven fuga's die gebaseerd zijn op het basisthema de oudtestamentische geschiedenis van koning David, zowel zijn koningschap als enkele subtiele herdersfiguren. Vervolgens komt vanaf de achtste fuga de nieuwtestamentische David aan bod. Kribbe, kruis en opstanding zijn volgens hem op vele manieren verweven in de achtste tot en met dertiende fuga.

In de laatste fuga komt alles bij elkaar, de kring is rond. Of toch niet, het open einde blijft een raadsel... Wiemer ziet hier het boek Openbaringen in. Halverwege zijn boek verzucht Wiemer

Wie schade, dass wir Bach nicht danach fragen können!' Dat is precies waar het om draait. Wil je niet het hele boek van Wiemer lezen? Geen nood, in het booklet wordt de kern van zijn betoog per fuga weer gegeven...